Demans Nedir?
Genellikle ileri yaşlarda görülen ve Alzheimer’a göre genellikle daha yavaş ilerleyici olan, beynin bilgi, davranış ve gündelik yaşamı sürdürme konularında gösterdiği yetersizliktir. Her unutkanlık demans değildir. Bellek kaybı yanında, kişinin başka becerilerinin (konuşma, alet kullanma vb.) ve günlük hayatının etkilenmesi durumunda demans teşhisi konulabilir. Diğer bir belirleyici kriter ise, kişinin günlük işlevselliğinin bozulması, hayat kalitesinin düşmesidir.
Belirtileri Nelerdir?
Demans sadece hafıza problemi değildir. Bellek kaybı yanında, edinilmiş becerileri (örneğin; giyinme, düzgün bir biçimde yemek yeme, alet/eşya kullanma) yapmakta güçlük, kişilik- davranış değişiklikleri, dili kullanmada - konuşulanları anlamada bozukluk, yol bulamama, aritmetik yapamama, içe kapanma, canlı hayaller görme de demansın belirtileri olabilir. Tüm bu belirtiler beynin etkilenme bölgelerine göre ortaya çıkar. Ayrı ayrı veya bir arada da olabilir. Hafif bilişsel bozukluk - halk arasında Alzheimer başlangıcı olarak adlandırılan tabloda, hastanın kendisinin hafıza ile ilgili belirgin bir yakınması yoktur. Ailesi genelde daha önce yaptığı işlerde bir miktar zorlanma yaşadığını belirtir ancak uygulanan bellek testlerinde belirgin bir bozukluk izlenmez. Bu tabloya hafif bilişsel bozukluk (hafif hafıza bozukluğu) denir. Hafif bilişsel bozukluğu olan 10 kişiden 1 inde, bir yıl içinde demans geliştiği belirtilmektedir. Bu nedenle bu grubun düzenli ve yakın takibi önemlidir.
Demans ve Alzheimer Aynı Şey Midir?
Alzheimer bir demans çeşididir ancak her demans Alzheimer değildir. Alzheimer hastalığı dışında demansa neden olan bir çok hastalık ve durum vardır. Alzheimer’da hastanın en çok ve ilk olarak hafızası etkilenir. Zaman içinde bu unutkanlığa yön bulamama, giyinememe, idrar tutamama, muhakeme yapamama ve çeşitli davranış bozuklukları eklenir.
Bu hastalık için en önemli risk faktörü ileri yaştır. Alzheimer hastalığının görülme sıklığı yaş ile artmaktadır. 65 yaş üstü popülasyonda yaklaşık %8 iken, 85 yaş üzerindeki kişilerde sıklığı %17’dir.
Demans Kimlerde Görülür, Kimler Risk Altındadır?
Ailede demansı olan birey olması; yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, şeker hastalığı gibi risk faktörlerinin olması; kafa travması öyküsü; sosyal izolasyon; düşük eğitim seviyesi; en önemlisi de ileri yaş (>80) demans için risk faktörleridir. Bunlara ek olarak; kronik beyin damar hastalığına, geçirilmiş felçlere bağlı, vitamin eksikliklerine bağlı , enfeksiyonlara bağlı ve beyinde su toplanması ie ilişkili demanslar da düşük oranda görülmektedir.
Demans Teşhisinde Neler Yapılır?
Öncelikle hasta ve onu iyi gözlemleyen bir yakını ile görüşme yapılmaktadır. Bu görüşmede, kişinin hayatında nelerin değiştiği, neleri unuttuğu sorgulanmalıdır. Ardından, çeşitli testler ile bilişsel kapasitesi ve hafızası test edilmelidir. Nöro-psikolojik testlerde sayılarla ne kadar eskisi gibi işlem yapabildiği, şekilleri kopyalama becerisi, yer-yön algısı, kısa dönemli bellek gibi birçok beyin işlevi kontrol edilmektedir. Ayrıca, demans hastalığını diğerlerinden ayırt edebilmek için mutlaka tiroit hormonlarına ve vitamin B12 düzeyine bakılması gerekmektedir. Bu testlerin ardından demans belirtilerini destekleyici sonuçlar alınması durumunda, hastadan MR görüntüsü de istenebilir. Beyindeki yapısal bozulmalar MR görüntülerinden çıkarımsanabilir, fonksiyonel MR (fMRI) görüntüleme veya PET denilen beynin çalışmasını gösteren teknikler ile demans hastalarının beyinlerinde yavaşlayan bölgelerin tespiti daha hızlı yapılabilir. Bu şekilde hem tanı desteklenmiş olur hem de kapsamlı bir tedavi yol haritası çizilebilir.
Unutkanlığın Tedavisi Var Mıdır?
Tiroit hormonlarının az salgılanmasına bağlı, beyinde ödem oluşumuna bağlı veya B12 vitamini eksikliğine bağlı ortaya çıkan unutkanlıklar tedavi edilebilir. Alzheimer hastalarında kullanılan ilaçlar, sinir hücreleri arasındaki iletimde yer alan maddelerin aynı düzeyde kalmasını sağlamakta ve hücre ölümünü yavaşlatmaktadır. Ancak, süreci durdurmak ya da geri döndürmek henüz mümkün değildir.
Hasta Yakınlarına Öneriler Nelerdir?
-
Hasta yakınları için sevdikleri kişinin bazı becerilerini giderek kaybetmesine ve onları dahi unutmasına şahit olmak oldukça üzücü ve kabul etmesi zor bir süreçtir. İlerleyen bir hastalık olan Demans ve Alzheimer hastalarında, zaman geçtikçe semptomların ağırlaşması ile, bakım zorlaşmaktadır. Hasta, yakınlarına bu dönemde hırçınlıklar gösterebilir. Eğer yeterli destek almıyorsanız, bu sorunlar ile baş etmeniz oldukça yıpratıcı olabilir. Bu nedenle, hasta yakınları ve bakım verenlerde bu süreçte kaygı bozuklukları ve depresyon riski artmaktadır.
-
Evde bakım için ev içi düzenlemeler hassasiyetle yapılmalıdır. Bu yüzden, bakım verenin ya da hasta yakınının yaşadığı ortam ve alışkanlıkları değişmek zorunda kalabilir. Bu gibi tetikleyicilerden dolayı aile içi çatışmalar yaşanabilir. Bu zor günleri yaşarken yakınlarınızdan destek almak ve aile içinde görev dağılımı yapmak önemlidir.
-
Bazen yetişkin bir birey olarak, gördüğümüz hastanın durumu ile ilgili empati kurmakta zorlanabilirsiniz. Günlük yaşam rutinleri (giyinme, yemek yeme, banyo yapma vb.) demans hastası için güç olabilir. Hastanın kendi becerilerini daha hızlı kaybetmemesi için ve kendini yetersiz hissetmemesi için O’na yardım edilmelidir.
-
İletişim kurarken kısa ve basit cümleler kurmaya özen gösterilmelidir. Ayrıca, hasta ile iletişim kurarken yüz yüze konuşmaya özen gösteriniz. Size yanıt vermesi çok hızlı olmayabilir. Konuşması için zaman tanıyın ve sözünü kesmemeye özen gösterin. Hastanın bir kelimeyi bulmada zorlandığını fark ediyorsanız zarifçe uygun kelimeyi söyleyiniz.
-
Hastanın temel bakım becerilerini yitirmesi ile birlikte, kişisel bakımı ile de hasta yakını ilgilenmek durumunda kalabilir. Kişisel hijyen, giyinme, yemek yeme ile ilgili konularda yardımınız gerekebilir, yardım edin, ancak destekleyici olun.
-
İleri demans hastaları genellikle tuvalet ihtiyacının geldiğini fark edemez ya da tuvaletin yerini veya nasıl kullanılacağını bilemez. Hastanıza gün boyunca tuvalete gitmesini hatırlatın. Tuvaletin kapısına büyük harflerle, kolay okunur şekilde yazı yazın. Hastalığın seyri ilerledikçe bazı demans hastalarında mesane ve/veya bağırsak kontrolünde güçlükler yaşanır. İdrar veya dışkı kaçırmak hasta için de yakını için de zor bir durumdur. Bu sırada öfkelendiğinizi belli etmemeye çalışın. İleri dönemlerde bez kullanımı işinizi kolaylaştırabilir.
-
Demans hastaları uyku problemleri, gece huzursuzlukları yaşayabilirler, geceleri kafa karışıklıkları artabilir. Hastalık süresince hayaller görme, olmayan olaylara inanma gibi belirtiler olabilir. Endişelenmeyin; uyku bozukluklarına, hayallere ve hırçınlıklara ilaçlar ile başarılı bir şekilde müdahale edilebilir.
-
Hastanızın her zaman üzerinde taşıyacağı künyesinde kimlik ve acil durumlarda aranacak kişilerin telefonlarının olması güvenlik açısından önemlidir.