Çocuk ve Ergenlerde Görülen Yeme Bozuklukları

Çocukluk döneminde en çok duyduğumuz; yoğun beslenme ihtiyacıyla obeziteye doğru giden çocuklardır. Ya da tam tersi yemeyi reddeden çocuklar... Zorla yemek yedirmeye çalışan ebeveynlerinden etkilenen, yutkunmakta kaygı duyan, yutkunduktan sonra midesi bulanan çocuklar vardır. Tıbbi olarak midesinde reflü gibi bir sorunu olmayan çocuklarda bu belirtiler anksiyete bozukluklarının göstergesi oluyor. Çocukluk ve ergenlik döneminde, özellikle ergenlik döneminde ortaya çıkan anoreksiya ve bulimia adı verilen yeme bozuklukları en çok yaygın olan rahatsızlıklardandırlar.

Özellikle son zamanlarda çok yaygınlaşan riskli bir rahatsızlıktır. Maalesef ölüme kadar gidebilecek bir rahatsızlıktır, hafife almamak lazım. Anoreksiya kendini yavaş yavaş belli eden bir rahatsızlıktır. Özellikle ergenlerde çok hızlı bir şekilde kilo verme, çocuklarda kilo takibi, obsesif bir şekilde rejim yapma gibi süreçler başlar. Gençler ilk etapta ve inanılmaz derecede bir hareket ihtiyacı duyuyorlar. Bazıları tamamen modaya uygun bir şekilde zayıf olma ihtiyacı çabasıyla yaşıyor. Bazıları da fiziksel anlamda, bale yapan, spor odaklı gençlerimiz de belli bir kiloyu aşmamak adına kontroller yapıyor. Hastalık bu şekilde nüksediyor. Aneroksiya Nervoza, kendi başına bir rahatsızlık değildir. Onun akabinde alttan gelen ruhsal rahatsızlıklar da nükseder. Genelde, çok fazla takıntılı olan gençler, birtakım konularda kendilerini yetersiz hisseder, mutsuz hisseder ve depresif bir ruhsal duruma bürünürler. Bu, uzun bir süreçtir ve ebeveynlerin iyi takip etmesi gerekir. Bu süreç de psikolog/psikiyatrist terapi desteği çok önemlidir. Fiziksel anlamda çok riskli bir rahatsızlıktır.

Kız çocuğu anneyi rol aldığı için olabilir. Ancak kız çocuklarına baktığımızda duygusal süreçlerinde ve sosyalizasyonlarında sorun yaşayan çocuklarda görülür. Daha çok beğenilmek isterler ve daha çok kendine özel bir ceza verme sürecinde olurlar. “Benim daha çok güzel olmam, hit olmam” gibi süreçlere giriyorlar. Erkek çocuklarında da son zamanlarda çok fazla bu süreç işliyor. Genelde ebeveynler şöyle şikayetlerle geliyorlar. "Eskisi kadar yemek yemiyor, bizimle sofraya oturmuyor, odasından çıkmıyor, yemek yemiyor, spor yapma ihtiyacı duyuyor" gibi... Aile, Anoreksiya Nervoza'yı tam olarak bilmediği için de bu konulara açıklık getirmek gerekiyor. Anoreksik olmak, beden endeksinin belirli sayısının altına inmesidir. 17 sayısının altına inen bedenden bahsediyoruz, ciddi bir kilo kaybından bahsediyoruz, kemiksi yapılardan bahsediyoruz. Bazıları fiziken zayıf görünür ama anoreksik değildir düşüncesi de çok fazla ebeveynlerde. Ama anoreksik ergenler ciddi ruhsal sorunlar yaşayan çocuklardır. 

Tabii… Onlar zaten medyatik olanları, sosyal medyada mankenleri takip ettiklerinden hep zayıf kalmak istiyorlar. Kişisel açıdan da partnerle ilişkilerinde de zayıf olma çabası ve erkeklerde de kaslı olma çabası görülüyor. Bu süreçlerde tabii ki özenerek dergilerde ve sosyal medyadan görüntülerden etkilenerek böyle bir şeye giriliyor. Anoreksiya Nervoza ideal fiziğe sahip olmayı tetikleyen bir süreçtir ama bunun akabinde aslında daha farklı şeyler vardır. Aslında eskisi kadar güzel görünmediklerini farkediyorlar. Çünkü çevreden de fark edilen bir şey. Saç dökülmesi oluyor, iştahsızlık oluyor, moral bozukluğu ve yüzleri silik bir ton olmaya başlıyor. Bu semptomları ebeveynler fark etmeye başladığında, mutlaka bir uzmanla görüşmelerinde fayda vardır. Bazıları ilk etapta diyetisyene ve yeme bozukluğuyla ilgilenen uzmanlara başvuruyor ama bunun akabinde psikiyatrinin de dahil olması gerekiyor. Çünkü çok fazla kilo kaybı söz konusu olduğunda klinik takip çok önemlidir. Yatış öneriliyor. Belirli kilonun altına düştüyse, böbreklere ve iç organlarına zarar verebilir. Beslenme programlarıyla da tedavi edilmesi gerekiyor. Erken bir süreçte fark edilirse yani ne kadar erken olursa o kadar iyi olur. Çünkü anoreksiya en zor tedavi edilen ruhsal rahatsızlıklardan bir tanesidir. Her zaman kalma yüzdesi vardır. Yüzde yüz, bir genç kızın hayatından çıkamıyor ve ileri yaşlarda nüksetme oranı da çok yüksektir.

Ergenlik döneminde çocuklar birbirlerine karşı acımasız olurlar. Özellikle anoreksi de söz konusuyla her zaman aralarında akran zorbalığı yaşanıyor. Hatta bazen şöyle bir şeyle de karşılaşıyoruz; sınıf ortamında çok fazla sosyalizasyonu olmayan kişilerde yeme bozukluğuyla ilgili semptomlarla da karşılaşıyoruz. 

Yetişkin insana zorla bir şeyi yedirmeye çalışıldığında rahatsızlık hissediyorsa, çocuk da aynı şekilde rahatsızlık hisseder. Bir de bizim kültürümüzde çok fazla yemek kültürü var. Sofra kültürümüz geniştir. Dolaplarda hep yemek vardır. İkramlar hep olur. Çocuklar ve ergenler beslenme süreçlerinde az yemeye başlarlar. Ruhsal anlamda sorun yaşamış ve çok baskılı bir anne baba varsa, yemek konusunda "sen çok zayıfsın, kilo almalısın" diyen bir altyapı da varsa, çocuğun neden bu kadar kaygı duyduğuna bakmak gerekir. Yemek her zaman huzur veren bir süreç olmalıdır. Sadece beslenme önemli değildir. Sofrada oturmak, yemek yiyebiliyor olmak, sohbet etmek huzur isteyen bir şeydir. Baskılı olmak çok yanlış bir şeydir.

Küçük çocuklarda farklı semptomlar olabilir. Bazı yemekleri sevmiyorlardır. Anneyle olan ilişkisinde birazcık baskılı bir yemek süreci vardır. Beslenme üzerinden annenin kaygısı çok fazla çocuğa yansıyordur. O zaman da çocuk birçok yemeği reddediyor olabilir. Mesela katı gıdalarda çok fazla boğazda kalmasın, zorlanmasın diye pürelenmiş besinler verilebiliyor. Ama bu süreç, tabii ki her türlü ve dil iletişim sürecini de etkiliyor. Gıda ve yemek konusunda baskılamadan, sevmediği bir şey varsa, 'illa yiyeceksin' diye bir kural koymadan, farklı şeyler deneyerek yapapılabilir.

Bazı anneler ve babalar yemek konusunda çok fazla ısrarcı oldukları zaman çocuklarda yutmak ve çiğnemek zorunda kalmak olumsuz kaygı getirebilir ve zamanla bunu reddedebilir. Yutma refleksi bazı çocuklarda daha kaygılı bir süreç olduğu için, bir de üzerine zorla gidildiğinde daha çok tepki verebilir.

Ergenlik başlı başına zaten zor bir dönemdir. O süreçte ruhsal rahatsızlıklar olabilir. Hormonel döngü ve büyüme çağları vardır. Ergenlerin kendini beğenmediği, kendini güzel hissetmediği dönemdir. Bu süreçte ebeveynlerin gerçekten takibi ve iletişimi önemlidir. Anoreksiyaya baktığımızda; anne-baba üzerinden iletişimsizlik ya da ilgisizlik olabiliyor. Özellikle kız çocukları anneyle ilgili bir öfke sürecine giriyorlar. O zaman da anoreksiya nervoza çok fazla söz konusu oluyor maalesef ki… Ama dediğim gibi ailece çok yoğun çalışan bir anne-babaysa bu tarz süreçleri gözden kaçırabiliyor. Tamamen çocuklarındaki bu durumu bir rejim ya da bu aralar yemek istemiyor düşüncesine bağlıyorlar. Ama bu çok dikkat edilmesi gereken bir süreçtir.

İlk etapta kilo kaybı, yüz ifadesindeki farklılık, göz altları daha belirgin olmaya başlıyor. Daha az yemeye başlıyorlar. Daha çok spor ve hareket eğiliminde oluyorlar. Daha çok dışarıda olmak istiyorlar. Egzersiz ihtiyaçlarını karşılamak için, egzersiz hareketleri gibi ev içinde yürüme, merdiven çıkma gibi şeyler yapıyorlar. Genelde pasif bir süreç de oluyor. Odalarından çıkmama, anne odanın içinde olduğu zaman çok fazla çatışma içine de giriyorlar. Onun dışında, okulda da performansı yüksek olan çocuklardır. Daha çok çalışmaya, daha çok üretmeye başlarlar. Bu belirti de çok dikkat çeker. "Zaten iyiydi, daha çok ders çalışıyor" şikayetleriyle aileler geliyorlar. O süreçlere çok dikkat etmek gerekiyor. Fiziksel anlamda da dikkat etmek gerekir. Her gün tartıya çıkıyor, yemekleri ayırıyor gibi süreçler de fark ediyorsa aileler, psikoloğa ve psikiyatriste mutlaka başvurmalıdırlar.

Sıkı bir şekilde ilerliyor. Özellikle eğer aşırı derecede kilo kaybı başladıysa, kliniğe yatırılıyor. Psikiyatristle birlikte, duygu durumu görülmeye başlanıyor. İlaç tedavisiyle birlikte, kiloyla ilgili hızlı bir şekilde almaması açısından süreç takip ediliyor. Dikkatli bir şekilde kontrol ediliyor, diyetisyen ve beslenmeyle birlikte... Bu süreçler 1-2 ay arasında değişiyor, kilo kaybı ve fiziksel anlamda kendine ne kadar zarar verdiğine bağlı.. Genelde 4-6 haftalık klinik sürecinden sonra tedaviler başlıyor. Psikolog haftada iki çalışıyor, aile görüşmeleri ve bire bir konuşmalar da önemli... 1-2 yıl tedavi süreci devam ediyor.

Ruhsal travma zaten en çok anoreksiyayı etkileyen süreçlerdendir. Alttan gelen birçok düğüm vardır gençlerimizde... Alttan gelen düğümler, ruhsal anlamdaki eksikliklerden kaynaklanıyor. Depresyon, anksiyete, Obsesif OKB dediğimiz bozuklukları içeren bir süreçten geçiyor gençlerimiz ve anoreksiyada da bunları yaşıyoruz. Travmatik süreçlerde de, bir aşk hikayesinden nükseden bir yeme bozukluğu olabiliyor. Gençler aralarında bir şekilde bazı sorunlar yaşarken, birtakım süreçlerden geçebiliyor, gerçekten hafife almamak gerekiyor.

Ergenlik döneminde çok spor yapan gençler var. Vücuda dikkat etme hali oluyor. Anne- baba çocuğuyla iletişim kurmalı, “neden bu kadar fiziğine dikkat ediyor, neden böyle istiyor?” diye. Ailenin iletişimi birçok şeyi çözüyor ancak ergenlik döneminde gençler anne-baba ile çok iletişim kurmak istemedikleri için durumu zorlaştırıyor. Arkadaş çevresinde yeme bozuklukları var mı? Araları nasıl, iletişimleri nasıl? Biraz uzaktan denetlemek gerekli... Ergenlik döneminde birtakım iletişimler, okul performansı, okuldaki öğretmen iletişimi ve rehberlik iletişimi önemli. Anoreksiya olanlar genelde uyumlu gençlerdir. Çok çekingen olabilirler. Kendilerinden bahsetmeyi sevmezler, gölgede kalmayı severler ve silik kalabilirler. Yemek konusunda bu belirtileri gösterdiklerinde ailelerin mutlaka dikkat etmesinde fayda var.